شرح دعای مکارم الاخلاق: (۲۲)

شرح فراز «وَ لَا أُکْرُومَهً فِیَّ نَاقِصَهً إِلَّا أَتْمَمْتَهَا»

گاهی در وجودمان صفاتی می بینیم که چون گُل های نیمه شکفته اند؛ 

زیبا هستند، اما کمالشان را می خواهیم.

سخاوت داریم، اما نه آنقدر که دستمان به نیازمندان برسد. 

تواضع داریم، اما گاهی غرور، چهره نشان می دهد. 

این جاست که دعای مکارم الاخلاق، زبانِ دل ما می شود و می گوییم: 

«وَ لَا أُکْرُومَهً فِیَّ نَاقِصَهً إِلَّا أَتْمَمْتَهَا»؛ خدایا! هر فضیلت ناقصی در من است، آن را کامل کن.  

این دعا فقط یک آرزو نیست، بلکه اعترافی است به دو حقیقت: 

اول آنکه ما خود را می شناسیم و نقص هایمان را می بینیم. 

دوم آنکه می دانیم بدون یاری خدا، حتی بهترین تلاش هایمان ناتمام می ماند. 

این را از فلسفه تا روایات می توان یافت. ابن سینا می گوید انسان مانند نهالی است که به آبِ عنایت الهی نیاز دارد تا به درختی تنومند بدل شود. 

اگر باغبان نباشد، چه بسا همین نهالِ کوچک، خشک شود.  

خداوند در قرآن کریم می فرماید:  

﴿الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی﴾(سوره مائده:۳)  

(امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم.)  

این آیه تنها درباره احکام نیست؛ نعمتِ هدایت و اخلاق را نیز شامل می شود. اگر دین کامل است، پس چرا هنوز در اخلاق ناقصیم؟ 

پاسخ در حدیثی از امام صادق(ع) نهفته است: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ أَنْ یُتِمَّ النِّعْمَهَ عَلَى عَبْدِهِ إِذَا أَحَبَّ أَنْ یُتِمَّ لَهُ عَمَلَهُ» (الکافی، ج۲، ص۸۴). خداوند وقتی می خواهد عمل بنده ای را کامل کند، نعمت خود را بر او تمام می سازد. یعنی تکمیل اخلاق، همتِ ما می خواهد و هم توفیقِ الهی.  

اما چرا گاهی تلاش هایمان بی ثمر می ماند؟ 

شاید چون تنها به خود متکی هستیم. در نماز هر روزمان می خوانیم: «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» (سوره حمد:۵) (تنها تو را می پرستیم و تنها از تو یاری می جوییم.) 

این آیه یادآور است که تکمیل فضایل، بدون استعانت از خدا ممکن نیست. همان گونه که امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: «التَّوَاضُعُ یُتِمُّ النِّعْمَهَ» (غرر الحکم، حدیث ۴۵۶۲) (تواضع، نعمت را کامل می کند.) اگر تواضع ما ناقص باشد، گویی نیمی از نعمتِ اخلاق را از دست داده‌ایم.  

این جاست که دعا، پُلِ میان تلاش و توفیق می شود. امام رضا(ع) شرط اجابت دعا را این می دانند: «ادْعُوا اللَّهَ وَ أَنْتُمْ مُوقِنُونَ بِالْإِجَابَه» (عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۷۰) (با یقین به اجابت، خدا را بخوانید.) اگر باور داشته باشیم که خداوند نقص هایمان را کامل می کند، دعایمان از قلبِ غافل نخواهد بود.  

پس بیایید نه تنها برای رفع مشکلات مادی، که برای تکمیلِ نقص های اخلاقی نیز دست به دعا برداریم. 

همان گونه که پروردگار در نظام آفرینش، ناقص ها را کامل می کند (مانند تبدیل غنچه به گل)، فضایل ناتمام ما را نیز به کمال می رساند. 

این تنها یک امید نیست، بلکه وعده خداست به کسانی که با خودآگاهی، نقص هایشان را به پیشگاه او می برند.  

منابع:

۱. الکافی، ثقة الاسلام کلینی، ج۲، ص۸۴ (دار الکتب الإسلامیه، تهران).  

۲. غرر الحکم، عبدالواحد آمدی، حدیث ۴۵۶۲ (انتشارات دانشگاه تهران).  

۳. عیون أخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق، ج۲، ص۷۰ (انتشارات جهان).  

۴. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۱، ص۲۲۲ (دفتر انتشارات اسلامی).

✍️ سیدرضا جباری