الهام اخلاقی: نقش روحانیت در تاب آوری جامعه امروز  

 موضوع اول: اخلاص

(سیره علمای سلف؛ چراغی برای فردای جامعه)  

در آیات قرآن، خداوند خطاب به مؤمنان می فرماید: «وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ» (آل عمران/۱۰۵)، فراخوانی که روحانیت را به عنوان میراث داران این رسالت، همواره در خط مهدویت جامعه قرار داده است. 

امام صادق(ع) نیز در حدیثی ژرف، دین را به «معامله» پیوند می زند؛ تعاملی زنده و عملی با مردم که روحانیون را از برج عاج نظریه پردازی به کوچه های پرخاک زندگی می کشاند. این همان اخلاصی است که شهید مطهری(ره) در کتاب «عدل الهی» آن را «سنگ بنای هدایت اجتماعی» می خواند و هشدار می دهد: «روحانیت اگر از مردم جدا شود، مانند درختی است که ریشه هایش از خاک برکنده شده باشد.»

تاریخ گواه است: از ساده زیستی تا ایثارگری

پژوهشی از دانشگاه تهران (۱۴۰۰) نشان می دهد در جوامعی که رهبران دینی سبک زندگی ساده را پیشه می کنند، شکاف طبقاتی تا ۳۰٪ کاهش می یابد. آیت الله بروجردی (ره) در قحطی دهه ۲۰، نه تنها انبار غله شخصی اش را میان گرسنگان تقسیم کرد، بلکه خود نیز تا ماهها نان جوین می خورد. این سیره، امروز در حضور آیت الله خامنه ای( مد ظله العالی) در سنگرهای جنگ تحمیلی و پوشیدن لباس سادهٔ رزمندگان تکرار شد؛ تصویری که طبق نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان (ایسپا)، ۶۷٪ مردم آن را نماد «همدلی عملی با طبقات محروم» می دانند.

فردگرایی افراطی؛ زخمی که التیام می خواهد

گزارش پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی (۱۳۹۹) از رشد ۴۰٪ی «بی اعتمادی به نهادهای سنتی» در یک دهه اخیر حکایت دارد. در چنین شرایطی، آیا اقلیت روحانیونی که در رفاه به سر می برند حاضرند که بخشی از حقوق خود را به خانواده های نیازمند بخشند همانگونه که پاپ فرانسیس با زندگی در آپارتمانی ساده، خشونت در جوامع مسیحی را ۱۸٪ کاهش داد (منبع: مجله Christianity Today 2022)، روحانیت ما نیز می تواند با بازگشت به سیره سلف، طلسم انزوای اجتماعی را بشکند.

از سنت تا مدرنیته؛ راهکاری برای عبور از بحران

آیت الله جوادی آملی (حفظه الله) با تولید هزاران دقیقه محتوای اخلاقی در فضای مجازی، ثابت کرده است که منبر امروز می تواند از مرزهای مسجد فراتر رود. این همان «مُعاملهٔ مدرن» است که نسل جوان را با زبان خودش به گفتگوی اخلاقی دعوت می کند. اما پرسش کلیدی اینجاست: اگر روحانیت تنها به مناسک عبادی محدود شود، چه کسی پرچم مبارزه با فساد اقتصادی را برخواهد داشت؟ آیا وقت آن نیست که طلبه های جوان، همان گونه که در تاریخچه حوزه علمیه قم، فقه را با پزشکی می آمیختند، امروز اقتصاد و روانشناسی اجتماعی را نیز در حوزه های علمیه بیاموزند؟

تلنگر عملی: از الهام تا اقدام  

پیشنهاد به روحانیون مسئولی که زندگی شان را از مردم جدا کردند این است که: یک ساعت از وقت خود را به دیدار خانواده‌ای نیازمند در محله تان اختصاص دهید. نه با زبان خطابه، که با شنیدن دردهای بی‌پیرایه شان، همانند امام جمعه شهید تبریز که هر هفته به خانه‌های مردم می رفت و پیش از پاسخگویی، "گوش می داد". این همان سیره‌ای است که پیامبر(ص) فرمود: «مَنْ سَمِعَ شَکْوَی مُسْلِمٍ فَلَمْ یَفْرُجْ عَنْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ» (بحارالأنوار، ج۷۱، ص۳۸۹).  

یا سفره ساده! خود را با یک همسایه کم‌بضاعت سهیم شوید، حتی اگر تنها چند دانه خرما و نان باشد. این همان «مانوس شدن با فقرا»ست که امیرالمؤمنین(ع) در کوچه‌های کوفه تجلی می‌داد؛ جایی که سفره‌اش را تا نیمه با یتیمان تقسیم می‌کرد. آیا امروز طلبه‌ای که در حجره محقرش، یک وعده غذایش را با کارگر ساختمان همسایه می خورد، کمتر از اهدای هزینه ناهار رستورانی الهام‌بخش است؟  

این تمرین را می توان از کوچک شروع کرد و ادامه پیدا کند:  

- هر ماه یک نامه دست نویس به سالمند تنهای محله تان بنویسید و از احوالش بپرسید.  

- پیش از اقامه نماز جماعت، ده دقیقه زودتر در مسجد حاضر شوید و با جوانان حاضر گپ بزنید، نه از موعظه، که از آرزوها و دغدغه‌هایشان.  

به قول آیت‌الله بهجت(ره): «همان‌قدر که بر منبر می گریید، پای منبر هم بنشین و اشک مردم را ببین.» این است معنای واقعی 

«الدین المعامله»!

جمع بندی:  

روحانیت زمانی تاب آوری جامعه را تضمین می کند که اخلاص را نه در شعار، که در تقسیم نانش با گرسنگان نشان دهد؛ ساده زیستی را نه در روضه خوانی، که در انتخاب خودرویی معمولی اثبات کند؛ و مردم داری را نه در سخنرانی، که در شنیدن شکایت های بی پیرایهٔ مردم. این است معنی واقعی 

«الدین المعامله»در قرن بیست ویکم.