الهام اخلاقی: نقش روحانیت در تاب آوری جامعه امروز (۲)
موضوع دوم : تقوا و پرهیزکاری
(سیره علمای سلف؛ چراغی برای فردای جامعه)
در عصری که مادی‌گرایی و فردیت، پیوندهای اخلاقی را سست کرده، روحانیت شیعه با تکیه بر میراثی از تقوا و پرهیزکاری، همچون نگهبانان هویت جمعی، نقشی بی‌بدیل در تاب‌آوری جامعه دارد. قرآن کریم تقوا را «زاد راه حقیقت» می‌خواند:
«وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوَی﴿البقرة: ۱۹۷﴾
(توشه برگیرید که بهترین توشه، پرهیزگاری است.)
این زاد راه در سیرهٔ علمایی چون آیت‌الله سید علی قاضی (ره)، استاد اخلاق علامه طباطبایی(ره)، تجسم یافت. ایشان در بحبوحهٔ سیطرهٔ استعمار بر ایران، با تأکید بر «تهذیب نفس» به‌جای سیاست‌زدگی، ثابت کرد تقوا تنها یک فضیلت فردی نیست، که سپری اجتماعی در برابر فساد است.
پژوهش دانشگاه هاروارد (۲۰۲۱) نشان می‌دهد جوامعی که رهبران مذهبی در آن‌ها الگوی فعال اخلاقی هستند، ۴۰٪ کمتر با بحران‌هایی چون خودکشی یا اعتیاد دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. این آمار، فریادی است برای ضرورت نقش‌آفرینی عالمان دین در جهان امروز.
میرزا حسن مجتهد تبریزی (ره) در قحطی بزرگ تبریز (۱۲۸۸ قمری) نمونهٔ درخشانی از تقوای اجتماعی است. او نه تنها با سازماندهی کمک‌های مردمی، جان هزاران نفر را نجات داد، بلکه با منبرهای آتشین خود، ثروتمندان را به عدالت فراخواند. امروز این روحیه در قالب نهادهای خیریهٔ هدفمند توسط روحانیون جوان می‌تواند زنده شود. امام صادق(ع) فرمودند:
«العَالِمُ بِزَمَانِهِ لَا تَهْجُمُ عَلَیْهِ اللَّوَابِسُ﴿بحارالأنوار، ج۷۵﴾
(آگاه به زمان خویش، در دام شبهات گرفتار نمی‌شود.)
این حدیث، تکلیف روحانیت در عصر دیجیتال را روشن می‌کند.
یک روحانی جوان در اصفهان با راه‌اندازی کمپین «یک آیه، یک تغییر» در اینستاگرام، هزاران نوجوان را به حفظ قرآن و عمل به آیات اخلاقی ترغیب کرد.
یا استفاده از «گیم‌فیکیشن» (بازی‌وارسازی) برای آموزش انفاق و صداقت به کودکان، نمونه‌ای نوین از تلفیق سنت و تکنولوژی است.
واقعیت اینجاست:
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران (۱۴۰۲)، مناطق محروم با حضور فعال روحانیون الگومحور، ۳۵٪ نرخ جرم کمتری دارند.
این آمار، زنگ خطری است برای جامعه ای که از روحانیت انتظار دارد تنها به مراسم سوگواری محدود شود.
در شهر ری، همکاری یک روحانی با روانشناسان برای کارگاه‌های «اخلاق و خانواده»، موجب کاهش ۲۰٪ی طلاق در یک سال شد.
این مطالب و شاهد مثال ها تنها برای خواندن نیست؛ بلکه تلنگری برای عمل کردن است. ما به عنوان معلم یا پدر، می‌توانیم با الهام از سیرهٔ علماء مانند آیت‌الله بهجت (ره) و ... ، «حلقه‌های اخلاق» در خانواده تشکیل دهیم.
و همچنین ما به عنوان روحانی و طلبه، به جای گیرهای، بی مورد به جوانان و نوجوانان
(بدون علم و آگاهی و بدون شناخت از روحیات این قشر از جنبه روانشناسی)، می‌توانیم زیبایی‌های حجاب را در تیزرهای خلاقانه به زبان نسل جدید ترجمه کنیم.
پایان سخن این است: روحانیت شیعه اگر به جایگاه واقعی خود به عنوان «مهندسان اخلاقی جامعه» بازگردد، نه تنها تاب‌آوری اجتماعی را تقویت می‌کند، که می‌تواند الگویی جهانی برای مقابله با پوچ‌گرایی مدرن باشد. آیا ما روحانیونی می‌خواهیم که در هیبت گذشته بمانند، یا مشتاقیم نسلی جدید ببینیم که با «تقوای نوین»، هم قدیسند، هم هم‌نفس با فرزندان این زمانه؟ پاسخ، در گرو انتخابی است که امروز در عمل هر یک از ما ریشه دارد.
نتیجه‌گیری :
تقوا تنها یک شعار نیست؛ توشه‌ای است که روحانیت شیعه در طول تاریخ با ساده‌زیستی، عدالت‌خواهی و همدلی آن را در عمل به جامعه آموخته است. قرآن می‌فرماید:
«وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوَی﴿البقرة: ۱۹۷﴾
(بهترین توشه، پرهیزگاری است.)
طلاب جوان! امروز جامعه چشم به عمل ما دوخته اند، نه تنها لباس و عنوانتان. آیا می‌دانیم یک کلیپ آموزشی خلاقانه در فضای مجازی، گاهی از صدها منبر خشک و خالی اثرگذارتر است؟
مردم! الگوهای حقیقی در کنار شما زندگی می‌کنند. میرزا جواد آقا ملکی تبریزی (ره) با نان خشکیده و چای داغ، درس تقوا داد. شما هم می‌توانید با یک عمل کوچک، مانند کمک به همسایه نیازمند، این میراث را زنده نگه دارید.
پرسش نهایی:
اگر امروز قدمی برنداریم، فردا فرزندانمان از ما خواهند پرسید: «چرا زمانی که می‌توانستید جامعه را تغییر دهید، سکوت کردید؟»
منابع
۱. قرآن کریم، سوره بقره، آیه ۱۹۷.
۲. بحارالأنوار، علامه محمدباقر مجلسی، جلد ۷۵، صفحه ۳۲۱.
۳. بحارالأنوار، علامه محمدباقر مجلسی، جلد ۷۵، صفحه ۲۳۴.
🖌 سیدرضا جباری