«هر چقدر کمتر به انسان‌های منفی پاسخ دهید، از آرامش بیشتری برخوردار خواهید شد.»
این پند حکیمانه، ریشه در آموزه‌های ناب شیعی دارد که آرامش روحی را موهبتی الهی می‌دانند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«هُوَ الَّذِي أَنزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ
(اوست که آرامش را در دل‌های مؤمنان فرود آورد)» (سوره فتح، آیه ۴).
این آیه نشان می‌دهد آرامش درونی، تنها با ایمان و دوری از عوامل اضطراب‌زا حاصل می‌شود. همنشینی با افرادی که پیوسته به عیب‌جویی می‌پردازند، همانند ابری تیره، نور این آرامش را می‌پوشاند. امام علی (ع) در نهج‌البلاغه هشدار می‌دهند:
«مَنْ أَکْثَرَ مُخَالَطَةَ النَّاسِ اسْتَوْجَبَ الْإِذَایَةَ
(هر که با مردم بسیار درآمیزد، آزار را بر خود واجب کرده است)» (خطبه ۱۷۶).
پیامبر اکرم (ص) نیز در حدیثی بر لزوم گزینش همنشین تأکید می‌کنند:
«الْمَرْءُ عَلَى دِینِ خَلِیلِهِ»
(آدمی بر آیین دوستش است) (الکافی، ج ۲، ص ۳۰۷).
این احادیث نشان می‌دهند که حتی یک دوست منفی‌نگر می‌تواند ایمان و آرامش انسان را تهدید کند. در کنار منابع شیعی، برخی احادیث از اهل سنت نیز بر این موضوع تأکید دارند؛ مانند حدیثی از پیامبر (ص) در سنن أبی داوود (حدیث ۴۸۳۳) که می‌فرمایند:
«فَلْیَنْظُرْ أَحَدُکُمْ مَنْ یُخَالِلُ»
(پس هر یک از شما باید ببیند با که دوستی می‌کند).
شاید بپرسید چرا برخی افراد به رغم مشاهده حقایق، باز هم به منفی‌گرایی ادامه می‌دهند؟ قرآن پاسخ می‌دهد:
«وَإِنْ یَرَوْا آيَةً یُعْرِضُوا وَیَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ
(و اگر نشانه‌ای [الهی] ببینند، روی می‌گردانند و می‌گویند: این جادویی همیشگی است!)» (قمر: ۲).
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان توضیح می‌دهد این رفتار ناشی از «رَین» (زنگار دل) است که در اثر گناهان پدید می‌آید و قلب را از پذیرش حق بازمی‌دارد (ج ۱۹، ص ۸۷).
امام صادق (ع) در حدیثی روشنگرانه می‌فرمایند:
«إیَّاکَ وَ مُخَالطَةَ الْحَسَدَةِ فَإِنَّهُمْ یَبْدُونَ لَکَ الْمَوَدَّةَ وَ یُضْمِرُونَ لَکَ الْمَحْذُورَةَ
(از همنشینی با حسودان بپرهیز؛ چرا که آنان دوستی را آشکار و کینه را پنهان می‌دارند)» (الکافی، ج ۲، ص ۳۰۷).
این سخن به روشنی نشان می‌دهد که منفی‌گرایی، تنها به گفتار محدود نمی‌شود، بلکه در نیت و رفتار نیز ریشه دارد.
قرآن برای حفظ آرامش، سه راهکار عملی ارائه می‌دهد:
۱. پرهیز از مجادله با نادانان:
«وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا
(و هنگامی که نادانان آنان را خطاب کنند، پاسخشان سلام است)» (فرقان: ۶۳).
۲. همنشینی با نیکان:
«وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ
(و خود را با کسانی نگاه دار که صبح و شام پروردگارشان را می‌خوانند)» (کهف: ۲۸).
۳. الگوگیری از سیره پیامبر (ص) که در برابر دشمنان با سکوت و بردباری پاسخ می‌دادند (سیره ابن هشام، ج ۲، ص ۱۲۵).
در پایان، این بیت حافظ را به یاد آورید که گویای تمام این معانی است:
با بدان کم گوی و کم زی، تا توانی / ورنه آتش در تو گیرد آتشدانی
(مثنوی مولوی، دفتر اول، بیت ۱۲۳۴).
منابع:
۱. قرآن کریم
۲. نهج‌البلاغه (امام علی ع)
۳. الکافی (شیخ کلینی)
۴. المیزان (علامه طباطبایی)
۵. سنن أبی داوود - منبع اهل سنت
۶. سیره ابن هشام - منبع تاریخی
۷. مثنوی مولوی - منبع ادبی
✍️ سیدرضا جباری